Propolis Üretim Zamanı ve Üretim Yöntemlerinin Karşılaştırılması

PROPOLİS ÜRETİM ZAMANI VE ÜRETİM YÖNTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

           Bal dışındaki arı ürünlerinin üretilmesi gerektiği ve üretemediğimiz devamlı söylenir. Arı ürünlerinin çeşitlendirilmesi ve üretimleri konusunda 3-5 yıldır bazı gelişmeler oluyor. Konumuz olan propolis üretiminde de bazı gelişmeler var. Bir kısım arıcımızın propolis üreterek pazara sunması ve talep görmesi gerek medya gerekse sosyal medyada propolisle ilgili program ve paylaşımlar yapıldıkça propolise ilgi ve talebin artması, daha çok arıcımızın ilgi göstermesiyle üretimi de yavaş yavaş artmaya başladı.

          Yerli üretimle ülke ihtiyacını karşılayabiliyor muyuz?

          Ülkemiz ithalat verilerinde her yıl 15 ila 20 ton arasında arı sütü ithal ettiğimizi görüyoruz. Yerli üretimimizi de az çok tahmin ediyoruz ve arı sütü konusunda ülke tüketimimizi tahmini de olsa biliyoruz. Ama propolisi ithalat verilerinde göremiyoruz. Propolis ithal edilmiyor mu? Biliyoruz ki propolis hem ham olarak hem de ekstrakt olarak ithal ediliyor ama propolis olarak değil. Onun için ülkemizde tüketilen veya zamanla değişecek olsa da günümüzdeki propolis ihtiyaç miktarını bilmiyoruz. Gördüğümüz, halkımızın propolise ve propolis ürünlerine ilgisi artmış ve tüketimimiz her geçen gün artmaktadır. Biz arıcılara düşende, ilk önce kendi ihtiyacımız daha sonra da ihraç edebileceğimiz propolisi uygun koşullarda, en iyisini ve temizini üretip pazara sunmaktır.

          Bunun için, hangi yöntemle daha çok propolis üretebiliriz?

          Propolis en fazla ne zaman üretilebilir?

          “Hangi yöntem” konusunu incelemeden önce bazı hususlara değinmekte fayda var.

          Fazla üretimden çok daha önemli olan propolisin temiz üretilmesidir. Diğer arı ürünleri için de geçerli olan kovan içinde oluşabilecek kalıntının yanında, bulunulan bölgeye bağlı olarak doğada propolis ham maddelerinin kalıntı içermesi muhtemeldir. Bunun için arıcımızın propoliste oluşabilecek kalıntı konusunda bilgili ve bu bilgiyle hareket ediyor olması gerekir. Propolis üretiminde verimli bir üretim yapmak için yöntemden daha önemli iki husus vardır. Bunlar, kullanılan arı hattı (arı ırkı) ve en önemlisi bulunulan bölgedeki (flora) bitki örtüsüdür.

          Günümüze kadar geçen sürede propolis elde etmek için değişik yöntemler (Kapı önünden, Çerçeve üstünden kazıma, Aralıklı üst örtü bezleri, Kovan önüne ve yanına aralıklı ahşap takılarak, Ballık ile kuluçkalık arasında boşluk bırakarak, Kovan yan duvarı veya ön duvarında aralıklı plastik, Çerçeve üstünde aralıklı plastik, Kovan yan duvarında kanallı ahşap kapan vs.) kullanılmıştır. Bu yöntemlerden en kolayları kovan girişi ve çerçeve üstünden veya kovanın herhangi bir yerinden propolisi kazımaktır. Bu yöntem ile elde edilen propolis sağlıklı mıdır? Propolisin, birikip hasat anına kadar kovanda ne kadar kaldığı ve bu sırada kovana kimyasal veya organik esaslı asit girip girmediği (ilaçlama) önemlidir. Kazınan propolis, doğadan geldikten sonra kovanda bir hafta mı yoksa bir yıl mı geçti biliniyor mu?  Kısacası tartışma götüren bir yöntemdir. Bu yöntem ile elde edilen propolislerede kuşku ile bakılır.

          Arıların en kısa sürede toplayıp depoladığı ve en kısa sürede hasat edilen propolis en temiz ve sağlıklısı olacaktır. Bunun için bazı aparatlar ve kapanlar kullanmakta fayda var.

        Propolis üretimi için bir süredir, tavsiyeler ve desteklemeler sonucunda çerçeve üstlerine konan plastik kapanlar (trap) yayılarak kullanılmaya başlandı.

        Plastik kapanlar çerçeve üstlerine konarak, kovan içinde serin hava akımını sevmeyen arılar plastik aparatlardaki delikleri propolisle kapatması amaçlanıyor ve daha sonra plastik kapanların kovandan alınıp propolis hasat ediliyor. Kovanda devamlı kalmayıp sadece propolis toplanılacağı zaman kovanda olan ve sonra alınan bir aparat. Kurallara uyulduğunda ilaç kalıntı riski en az olan uygulamalardan biri.

          Ne zaman tavsiye ediliyor?

          Sonbahar…

          Kovanda kuluçka alanının daraldığı, dolayısıyla kovanda propolis kullanımının azaldığı sonbaharda, doğadan gelen propolis kovanın değişik bölgelerinde kışlık ihtiyaç için depo edilir. Yine sonbaharda arılar geniş kovan girişlerini propolisle daraltır. Kovanlarda sonbaharda görülen bu propolislerden yola çıkılarak, arıların propolisi daha çok sonbaharda topladığını düşünmek ne kadar doğrudur?

          Arıların propolisi ne zaman daha çok topladığını doğru tespit edebilmek için, propolisin ham maddesinin doğada ne zamanlar daha çok bulunduğuna, arıların propolisi nerelerde kullandığına ve en çok ne zaman ihtiyaç duyduğuna bakmak gerekir.

          İlkbaharın gelmesiyle bitkilerde yaprak, çiçek ve tomurcuk oluşur. Pek çok bitki güçlü antimikrobiyal, su geçirmez ve ısı yalıtan özellikte reçineli bir bileşik salgılayarak yaprak, çiçek ve tomurcuklarını soğuktan ve mikroorganizma saldırılarından korurlar.

          Arılar, değişik bitkilerin gövde, yaprak ve tomurcuklarından topladıkları reçinelerle, balmumu ve ağız sindirim enzimlerini değişik oranlarda karıştırarak propolisi oluşturur ve kovanda kullanır veya depolar.

          Toplanan propolisi arılar, yapısal özelliği ve biyolojik etkisinden faydalanılarak kovanın değişik yerlerinde kullanır. Kovanın her yerine yayarak bakteri, mantar ile virüslerden korunmak ve petek gözlerini propolis ile temizleyerek propolisin biyolojik etkisinden faydalanır. Arı yavrularının steril ortamda korunup yetişmesinde propolis etkili olmaktadır. Kovanda sağlıklı yavru yetiştirebilmeleri için kuluçka alanı sıcaklığının sabit tutulabilmesi gerekir. Arılar, gece soğuklarından daha az etkilenmek, kovan içindeki hava akımını kesmek ve savunmayı arttırmak için, kovan duvarlarındaki çatlaklar ile deliklerin kapatılması ve kapı girişinin daraltılmasında propolisin yapısal özelliğinden faydalanır.

          Tüm bunlara baktığımızda, propolis ham maddesinin doğada fazlaca bulunduğu zamanın başlangıcı için bitkilerin yaprak çıkarttığı zaman ve bitkilerin çiçeklenme dönemlerini göz önüne aldığımızda, bulunulan bölgeye göre değişmekle birlikte propolis ham maddesinin ilkbahar, yaz ve sonbahar süresince doğada bulunduğunu söyleyebiliriz.

          Arı, doğada bulabildiği sürece, kovanda neye ihtiyaç duyuyorsa onu toplar. Çok bulduğunda depolar. Çok toplayıp depolaması için ise tarlada çalışacak arıya ihtiyacı vardır. Biz arıcılar biliriz ki en çok arı ürününü kuvvetli (nüfus olarak kalabalık olduğu dönem) arılar toplar. Arıların en kabalık olduğu dönem ise ilkbahar sonu ve yaz başıdır. Bu tarihten sonra arının nüfusu düşmeye başlar. 

          Propolisin doğada bulunma zamanı ve arının biriktirme davranışına baktıktan sonra biraz da propolis üretme yöntemlerine bakalım.

          Propolis Üretim Yöntemleri:

          Hatırlarsanız yukarıda “En kolayı kazımaktır.” yazmış, sonra da “Kazıma propolis ne kadar sağlıklıdır?” diye sormuş ve “Arıların en kısa sürede toplayıp depoladığı ve en kısa sürede hasat edilen propolis en temiz ve sağlıklısı olacaktır.” diye devam etmiştim.

          Propolis kovana girecek, birikecek ve makul sürede hasat edilecek.

          Makul süre ne kadardır?

          Makul süre 1 hafta veya 1 ay olabilir ama sezon süresince olmamalı.

          Propolis üretilirken kesinlikle ilaçlama yapılmaması gerekir.

          Hangi yöntem ile üretilirse üretilsin propolis üretimine başlanmadan önce bir önceki sezondan kalan propolisler çerçeve üstlerinden kazınarak alınmalı ve bu alınan propolisler insan tüketimi için kullanılmamalıdır.

          Çerçeve üstlerindeki propolisleri niye kazıdık?

          Arıların propolisi üretim için kullandığımız kapanlara taşımaması için. 

 

• Temiz Kazıma

          “Kazıma” kelimesinden dolayı bu yöntemle üretilen propolisler istenmez, şüpheyle bakılır. Kalıntı konusunda yazdığım önlemler alınırsa, plastik kapanlar ile üretilen propolis kadar kalıntısız propolis üretmek bu yöntemle mümkündür. Hatta bu yöntemle üretilen propolislerin içinde, plastik kapanlarla üretilen propolislerden daha az balmumu olduğunu da söyleyebiliriz.

          Bu yöntem için propolis üretebilmek için, çerçeve ile üst örtü arasındaki mesafe önemlidir. Bildiğimiz gibi arılar 6 mm’den kısa mesafeleri propolis ile kapatırken 1 cm’den uzun mesafeleri mum ile örerler.

          Bu yöntem ile propolis üretebilmek için örtü bezi olarak çuval vb. yerine örtü tahtası vb. kullanmak gerekir.

          Yineleyeyim, üretime başlamadan önce çerçeve üstlerindeki propolisler kazınıp çıkartılır. Bundan sonra çerçeve üstünde birikecek propolisler makul zaman aralıklarıyla kazınıp alınır.

 

• Plastik Kapan (Trap)

          Propolis kapanları üretim için tavsiye ediliyor, en temiz propolis üretiminin kapanlarla yapıldığı söyleniyor ve en fazla ücret kapanlardan elde edilen ürüne veriliyor. Propolis kapanı deyince de akla ilk olarak en yaygın kullanılan plastik kapanlar geliyor.

          Bu yöntemde, çerçeve üstlerine konan esnek ve delikli plastik kapanların üzerine kovan kapağından başka bir şey konmadığı için, kovan kapak havalandırma delikleri ile kovan giriş deliği arasında hava akımı oluşuyor ve arıların hava akımını kesmek için plastik kapanlardaki delikleri propolisle kapatması amaçlanıyor. Plastik kapanlar makul sürelerle kovandan alınarak yenileri ile değiştirilir veya alınan kapanlar derin dondurucuda bir süre bekletildikten sonra, sertleşen propolisler esnek plastikten ayrılarak hasat edildikten sonra tekrar kovanlara konulur.

          Yöntemin, diğer yöntemlerin olduğu gibi avantajları ve dezavantajları vardır.

          Kullanımının kolay ve pratik oluşu, rahat bulanabilmesi, sıcak zamanlarda kovan havalandırmasına faydasının olması, maliyetinin makul sayılabilecek düzeyde olması, bu yöntemle elde edilen ürünün tercih ediliyor ve daha yüksek fiyattan alıcısının olması plastik kapanların avantajlı yönleri olarak sayabiliriz.

           Plastik kapanlar çerçeve üstlerine konduğundan kullanıldıkları bazı zamanlarda (ilk ballık konduğunda ve sonbaharda) altlarında eksik çerçeveler ve dolayısıyla arının olmayışından bir kısmının propolis ile kapatılmaması, gece ve gündüz arasındaki sıcaklık farkının az olduğu yaz aylarında hava akımının arıları rahatsız etmemesi ve plastik kapandaki aralıkları arıların propolisle kapatmaması, gece sıcaklığının çok düştüğü zamanlar ve bölgelerde kullanıldığında yavru üşütme riski oluşturması ve bu zamanlarda bal tüketimini arttırması, üstten beslemenin yapılamaması, arının hava akımını hızlı kesme isteğinde olduğu ve propolis bulamadığı zamanlarda kapan deliklerini balmumu ile kapatması ve elde edilen propolisin daha çok balmumu içermesi plastik kapanların dezavantajlı yönleridir.

 

• Kovan Yan Duvarından

          Aslında yöntem yeni değil. Yıllar öncesinde bilimsel çalışmalarda buna benzer yöntemler denenmiş-çalışılmış. Fakat sahaya pek yansımamış.

           Günümüzde bu yöntem Brezilya’da kovanların ballıklarında kullanılıyor. Brezilyalı üreticilerin bu yöntemle sezonda bir kovandan 600 gram propolis ürettikleri söyleniyor.

          Yöntemde kovanda arıların olduğu tarafın yan duvarı boyunca 6 santimetrelik bir boşluk açılır. Buraya rahat girecek iki parça yapılır. Bunlardan bir tanesi kovan renginde boyanır ve propolis üretilmediği zamanlar kullanılır. Diğerine ise, yaklaşık 30 cm uzunluğunda 2 santimetrelik boşluk açılır ve boyanmaz. Bu kanal açılan parçanın (propolis kapanın) sert ağaçtan yapılması daha uygundur.

          Propolis üretileceği zaman boşluksuz parça çıkartılır propolis kapanı (kanallı parça) takılır. Kovandaki arı ırkı, arı sayısı ve bulunulan bölgeye göre arılar propolis kapanındaki boşluğu yaklaşık bir haftada propolis ile kapatır.

          Belirli zaman aralıklarıyla kapanları çıkartılır ve propolisler maket bıçağı yardımıyla çıkartılarak hasat edilir ve kapanlar tekrar kovana takılır.

          Geçen sezon (2018) geç kalmış olsak da 2 kovanda denediğimiz, kovan yan duvarındaki propolis kapanından propolis üretimine bu sezon yine 2 kovanla 7 Mayıs’ta başladık, değişik zaman aralıklarıyla hasat yaparak 15 Ağustos’ta varroa mücadelesi öncesi bitirdik.

          2 kovandan toplamda 558 gram propolis hasat edildi, ikiye bölersek bir kovandan 279 gram hasat edildi. Burada bir hususu belirtmem gerekir. Biz arı sütü üreticiyiz. Propolis hasat ettiğimiz kovanlar, besleyici diye tabir ettiğimiz ve aynı zamanda arı sütü hasat ettiğimiz kovanlar. Arı sütü üretiminde kullanılmayan kovanlardan bir miktar daha fazla propolis hasat etmek mümkündür.

          Kapanların kullanımının ve propolis hasadının pratik oluşu, elde edilen propolis içinde balmumu miktarının göreceli olarak az olması, sıcak zamanlarda kovan havalandırmasına faydasının olması, kısa sürede temiz propolis elde ediyor olması, kapandan üretilen propolisin daha yüksek fiyattan alıcısının olması ve diğer yöntemlere göre daha fazla propolis üretmeni imkân sağlaması yöntemin avantajlı yönleri.

          Kovanların bu yönteme göre özel yapılması gereği, kovan maliyetinin bir miktar fazla oluşu, soğuk gecelerde kullanıldığında bal tüketimini artırması ve düşük de olsa yavru üşütme ihtimalinin olması ve kıtlık dönemlerinde kovan savunması için risk oluşturma ihtimalinin olması, yöntemin dezavantajları olarak sıralayabiliriz.

          Yöntemlere baktıktan sonra birazda propolis üretim zamanına bakalım.

          Propolis üretim zamanı

          Propolis üretebilmek için iki durum çok önemlidir. Bunlar, propolis ham maddesinin doğada bol olarak bulunması ve bunu toplayacak tarlacı arıların çok olmasıdır.

          Yukarıda propolis ham maddesinin doğada bulunduğu zamanın başlangıcı için “Bitkilerin yaprak çıkarttığı zaman, bitkilerin çiçeklenme dönemi olduğu ve bölgelere göre değişmekle birlikte, propolis ham maddesinin ilkbahar, yaz ve sonbahar süresince doğada bulunduğunu söyleyebiliriz.” diye yazmıştım.

          Propolis üretimi zamanı konusunda yanlış anlaşılmamak adına bir duruma daha dikkat çekeyim. Ülkemizin yapısı gereği kış ve ilkbahar mevsimleri bazı bölgelerde daha ılıman, bazı bölgeler ise soğuk geçer. Ilıman geçen bölgelerde arılar daha çabuk gelişirken soğuk bölgelerde daha geç gelişir. Propolis üretim zamanı konusunda ılıman ve soğuk bölgelerin ortası gibi düşünebileceğimiz Marmara bölgesi şartlarını düşünerek yazmak daha doğru olacaktır. Diğer bölgelerdeki arıcılarımızın kendilerine göre kıyaslama yapmaları daha doğru olur.

          Daha çok propolisi kuvvetli arılar topluyor, kovanlarımızın da en kalabalık olduğu zaman ilkbahar sonu ve yaz başı olduğuna göre, üretim için yaz başını mı beklemek gerekir?

          Hayır. İlkbaharda 8-10 çerçeveye ulaşmış arılarla propolis üretimine başlanabilir. Bitkilerin çiçek açma ve yaprak çıkartma zamanını da düşündüğümüzde Marmara bölgesi için propolis üretimine başlama zamanı için nisan ortası mayıs başı diyebiliriz.

          Ne zamana kadar?

          Varroa mücadelesine başlayana veya arılarımızın nüfusu sıkışık olarak 8 çerçeveye düşene kadar. Bu zaman benim arılığım için ağustos başı veya ortasıdır.

          Bundan sonra üretilemez mi?

          Sonbaharda arıları propolis üretimine zorlamak doğru mu?

          Sonbaharda, 1-1,5 ay gibi bir süre varrao mücadelesi için kimyasal veya organik esaslı maddeler kullanıyoruz. Arımız yaz süresince kadro kaybediyor ve kuvvetten düşüyor, tarlacı sayısı azalıyor. Bu süreçte, arımızı kışı hazırlamak için, eksik gördüğümüz balını tamamlamaya çalışıyoruz. Diğer taraftan, arının kış süresince veya erken ilkbaharda çalışamayacağı veya doğadan propolisin ham maddesini toplayamayacağı zaman kullanmak için depo ettiği propolisin hasat edilmesi doğru olur mu?

          Propolis en çok, kadro olarak kuvvetli, sağlıklı ve tok arılar tarafından, propolis ham maddesinin doğada en fazla olduğu zamanlar toplanır.

          Sağlıklı ve bol ürünler üretebilmeniz dileklerimle.